Roztropność kieruje umysłem. Sprawiedliwość kieruje wolą. Wstrzemięźliwość panuje nad wszelką pożądliwością. Męstwo czyni zdolnym do stawienia czoła trudnościom, niebezpieczeństwom.

Roztropność

Jest to cnota dająca nam poznać w każdej czynności należny cel i stosowne środki, abyśmy ją pod każdym względem dobrze wykonać mogli. Zwie się mistrzynią cnót innych i jest jako oko w ciele, jako sól w potrawach, jako słońce na niebie.

Jakie są wady przeciwne roztropności? Jedną wadą przeciwną roztropności jest nieroztropność i płochość. Jest ona w tych, którzy nie rozważają tego, co czynić mają, a tym samym nie zmierzają do należytego celu i nie używają należytych środków. Drugą wadą jest przebiegłość, czyli roztropność ziemska; jest ona w tych, którzy z wielką pilnością myślą o celu i o środkach, lecz wszelką rzecz kierują ku pożytkowi własnemu, dla nabycia jakiegoś ziemskiego dobra: a przeto przebiegle usiłują oszukać bliźniego; dla nakręcenia rzeczy na swoją stronę.

Sprawiedliwość

Jest cnotą oddającą każdemu, co jego jest. Przeto dziełem sprawiedliwości jest ważyć rzeczy i zachowywać równość w umowach ludzkich: a to jest podstawą pokoju i zgody, bo gdyby każdy przestawał na swoim i nie pożądał cudzego, nie byłoby nigdy żadnej niezgody i wojny.
Jakie są wady przeciwne sprawiedliwości? Są dwie: jedną jest niesprawiedliwość, drugą sprawiedliwość zbyt ścisła. Niesprawiedliwość, czyli brak sprawiedliwości, jest wtedy, gdy kto bierze rzecz cudzą lub też w umowach chce dać mniej niźli winien, albo brać więcej, niźli mu się należy. Sprawiedliwość zbyt ścisła jest wtedy, gdy kto chce ważyć rzeczy ściślej, niźli rozsądek doradza. Często bowiem należy sprawiedliwość łagodzić litością: i tak np. gdy ubogi nie może wypłacić w czasie oznaczonym wszystkiego, co winien, bez wielkiej stąd dla siebie szkody, wówczas jest rzeczą rozsądną i słuszną, ażeby bogatszy od niego wierzyciel zezwolił na stosowną odwłokę; nie chcieć na nią zezwolić, byłoby to zbytnią surowością, sprawiedliwością niemiłosierną, sprawiedliwością zbyt ścisłą.

Odwaga, męstwo

Jest to cnota, która czyni nas zdolnymi do zwyciężenia wszystkich trudności i przeszkód w czynieniu dobra, a nawet gotowymi do poniesienia śmierci, jeśliby tego było potrzeba dla chwały Bożej i dla spełnienia powinności naszej. Przez tę cnotę mężni żołnierze w wojnach sprawiedliwych okazują dzielną waleczność swoją i dostępują nagrody należnej sławy.
Jakie są wady przeciwne tej cnocie? Bojaźń i zuchwalstwo. Bojaźń prowadzi do zbyt łatwego poddawania się, a pochodzi z braku odwagi. Zuchwalstwo zaś, które jest niejako zbytkiem odwagi, ugania się za niebezpieczeństwem bez żadnej potrzeby; a więc nie jest godne pochwały, lecz owszem zasługuje na naganę, a przeto nie jest cnotą, lecz wadą.

Umiarkowanie, wstrzemięźliwość

Jest cnotą kładącą wędzidło na rozkosze zmysłowe; skutkiem tej cnoty jest umiarkowane używanie rzeczy dozwolonych.
Jakie są wady przeciwne wstrzemięźliwości? Niewstrzemięźliwość i zobojętnienie. Niewstrzemięźliwość jest wtedy, gdy się zbytnio oddajemy rozkoszom i zbytnio dogadzamy ciału naszemu. Zobojętnienie jest drugą niestatecznością, która sprawia, że unikamy zupełnie wszelkich przyjemności, tak dalece, iż nie chcemy nawet używać rzeczy potrzebnych do zdrowia, aby nie czuć ich dobrego zapachu lub smaku. Wada niewstrzemięźliwości jest daleko powszechniejsza, dlatego też święci słowem i przykładem zachęcają nas bardzo do umartwień ciała.

Na podstawie rozdziału XII „Wykładu nauki chrześcijańskiej”, ułożonego przez kard. Roberta Bellarmina (+1621) – z zachowaniem słownictwa i stylistyki tłumaczenia dokonanego w 1844 r.

POWRÓT DO CZYTELNI